Özbekistanlı Polat, Narman, Celaleddin, İslam, Khatam, Abdül-Aziz, Rahman, Hamid, Melih ve Babakul.
Bu yazı dizisi hemen hemen aynı olmasının sebebi, hepsinin toplu mezarlıklara taşınmış olmasıdır. Bir mezarlıkta yüzünün üzerinde Türk medfun bulunuyor ve yazının çok uzun olmasına sebep oluyor. Herkes tarafından daha rahat okunması için herkesin geldiği ülkeye göre yazmaya devam ediyoruz.
Yazımızın beşincisi olan bu yazıda Özbekistanlı askerler hakkında olacak. Daha önceki yazılarımızda İkinci Dünya savaşında Norveç'te esir edilen ve vefat ettikten (idam/infaz edildikten) sonra gömülen Türk askerleri hakkında yazmıştık. Oslo'da medfun başta Özbekistan Taşkentli İslam Voitov ve diğerleri.
Bu yazıda Özbekistanlı askerler hakkında olacak. Pulat Abdullajev, Narman Razijevitsj Roslev, Dzotaladdin Badalovitsj Badalov, Islam Saibovitsj Saibov, Khatam Maminovitsj Maminov, Abdulaziz Khajumovitsj Khakimov, Rakhman Umatovitsj Umatov, Khamid Rakhimov, Meli Kurbanovitsj Kurmuradov ve Babakul Mukhtarovitsj Mukhtarov. Çoğunun başta Narvik/Furumoen mezarlığına gömülmüş sonra Tjøtta toplu mezarlığına taşınmıştır. Polat Abdullajev ve Khamid Rakhimov hariç, biri Elvenes/ Skafferhullet, diğeri Brennhei mezarlığından taşınmıştır. İki tanesi de Jørstadmoen mezarlığına gömülmüştür.
Daha önce Oslo'daki medfun Türkler hakkında yazdığımız ve bunlardan Özbekistanlı İslam Voitov'ın aşağıda belgesi görüntülenmektedir. Kendisi ile alakalı daha fazla bilgi için linke tıklayın. https://www.alemiatam.com/post/avrupa-nin-kuzeyi-nde-medfun-t%C3%BCrkler-1
Daha önce ''Elevenes/Skafferhullet'' savaş mezarlığına gömülen Rus askerleri 1951'de ''Operasyon Asfalt'' ile 511 Rus askerleri toplu mezara, '' Tjøtta sovjetiske krigskirkegård'' (Tjøtta Sovyet savaş mezarlığına) taşındı. 1959'da telgraf direkleri dikilme çalışmaları esnasında, isimleri belli olmayan toplu cesetler bulunmuş, aynı sene kasım ayında 320 ceset ve 1960 baharında birkaç ceset daha bulunmuştur. Toplam sayısı bilinmeyerek Elvenes/Skafferhullet toplu mezarlığa gömülmüştür.
Fotoğraf: Elvenes - Googlemaps'dan alınmıştır.
"Skafferhullet" Norveç ve Rusya sınırın adı ve yakınında Güney-Varanger garnizonu bulunmaktadır. Elevenes'deki İlk mezarlıkta hala bir anıt mevcuttur, 1979'da çekilmiş bir fotoğraf alttadır.
Fotoğrafın alınığı sayfa: https://www.krigsgraver.no/nb/graveSite?id=445
Fotoğraf: Syvertsen/Savaşmezarları hizmetleri: ''Fortegnelse over sovjetiske krigskirkegårder''Sovyet savaş mezarlıklarının listesi (1979): s. 79, Skafferhullet (Elvenes) anıtı.
Polat Abdullajev ve Khamid Rakhimov farklı olarak başka mezarlıkta gömülü idi, biri Skafferhullet diğeri Brennhei. Narman, Celaleddin, İslam, Khatam, Abdül-Aziz ve Rahman 1951'e kadar Narvik, Furumoen esir kampında 64 asker ile medfun iken ''Operasyon asfalt'' ile aynı mezara taşınmıştır. Bugün yerleşim bölgesi olan bu mezarlıkta hala anıt mevcuttur.
Fotoğraf: Narvik belediye fotoğraf kolleksiyonudan / Kuzey Müzesi : NAB1983200005: Furumoen, Narvik Sovyet savaş mezarlığı nakil öncesi (1953 öncesi)
Anıtta ''Rus savaş esirlerinin Alman köleliğindeki çektiği acı anısına. 1941-1945'' yazılıdır.
Anıtın günümüzdeki hali.
Fotoğraf: Savaş mezarlığı müdürlüğü /Haakon O.V. Vinje: Furumoen, Narvik - orijinal anıt (2019).
Fotoğraf: Savaş mezarlığı müdürlüğü /Haakon O.V. Vinje: Furumoen, Narvik - yeni anıt (standard taş) (2021).
Askerler taşınınca yerine ek bir anıt dikilmiştir. Anıt' ta ''Norveç'te 1941-1945 hayatını kaybeden ve buraya gömülen Sovyet askerleri anısına'' yazılıdır.
Askerler'in taşınmadan evvel eski bir hali.
Fotoğraf: Narvik belediye fotoğraf kolleksiyonudan / Kuzey Müzesi : NAB1983200004: Furumoen, Narvik Sovyet savaş mezarlığı nakil öncesi (1953 öncesi)
1953'te çekilen fotoğraflardan görüldüğü üzere her mezara ayrı haç ve ortaya bir ''çekiç ve yıldız ile 1941-1945 yazılı '' anıt var. Mezarlar taşınınca anıtın akıbeti bilinmezken, yenisi dikilmiştir.
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: FSM.FOTO.C.00128.1: Brennhei (Krokstrand) anıttaşı(2021).
Hamid Rahimov başta Brennhei mezarlığına 1951'e kadar gömülü kalmış, sonra diğer 206 Sovyet askerleri ile Operasyon Asfalt 'ta taşınmıştır. 1953'te peyzaj mimarı Karen Reistad tarafından çevre düzenlemiş ve yeni bir standart anıt taşı dikilmiştir
Tjøtta mezarlığına 1951'de ilk anıt dikilmiş, ama anıtın olduğu toprağa don vurmasından dolayı toprakta yırtılma ve dikili anıtın yerinden kayması, çalışma esnasında anıtın altında daha fazla ceset bulunması, güvenlik nedeniyle eski anıtı yıkma kararı alınarak, yıkılmıştır.
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: FSM.FOTO.C.00087.1: Tjøtta Sovyet savaş mezarlığı başanıtı (2021).
Yeni anıt eskisine benzeme şartı ile Norveç-Rusya komisyonu tarafından onaylanarak, oymacı Gunnar Janson ve yeşillik alanı peyzaj mimarı Karen Reistad'ın çalışmaları ile 1955'te bitirilmiştir. Anıt' ta ''1941-1945 yılları arasında Norveç'te hayatını kaybeden ve buraya gömülen Sovyet askerlerinin anısına'' yazılıdır.
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: FSM.FOTO.C.00087.2: Tjøtta Sovyet savaş mezarlığı başanıt detayı (2021).
Rus askerlerinden bine yakının ismi belli, ama yedi bin tanesi isimlenmeyi bekliyor. Bunların 2500 tanesi MS ''Rigel'' alman esir gemisi ile, açık deniz 'de seyrederken İngilizler tarafından batırılır ve 2500 esir ölür. Ancak 1970'te kalıntı altına olan cesetlere ulaşarak çıkartılır. Daha niceleri var isimlenmeyi bekliyor ve bunları arasında kim bilir ne kadar Türk asıllı askerlerde vefat etmiştir.
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: FSM.FOTO.C.00003: İsim levhası (Abakumov-Alijev) Tjøtta Sovyet savaş mezarlığı (2021)
Fotoğraf: Tjøtta - Googlemaps'dan alınmıştır.
Pulat Abdullajev
Пулат Абдуллаев
Fotoğraf: Falstadsenteret / Arne Langås: FSM.FOTO.C.00003: İsim levhası (Abakumov-Alijev) Tjøtta Sovyet savaş mezarlığı (2021)
Doğum: 25. Ağustos 1913 Yeri: Taşkent, Özbekistan
Tutuklanma: 27 Haziran 1941 Yeri: Titowka
Ölüm: 26. Temmuz 1941 Yeri: Elvenes, Güney-Varanger, Finnmark, Norveç
Rütbesi: Er. Esir numarası: 95. Esir kampı yeri: Elvenes. Esir kampı ismi: 322
Titowka'da yaralı olarak esaret altına alındı yazılı. Sivilhayat'ta sıhhiye (veya hemşire) olarak hizmet etmiş. Vefat haberi Taşkentte Umra Abdulaewa'ya haber verildi yazıyor.
Narman Razijevitsj Roslev
Нарман Разиевич Рослев
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: FSM.FOTO.C.00062: İsim levhası (Rogov-Rubezjov) Tjøtta Sovyet savaş mezarlığı (2021)
Doğum: Ocak 1918 Yeri: Özbekistan
Tutuklanma: 30 Haziran 1941 Yeri: Letonya
Ölüm: 3. Ocak 1944 Yeri: Narvik, Furumoen, Nordland, Norveç
Rütbesi: Er. Esir numarası: 422. Esir kampı yeri: . Esir kampı ismi: 330
Letonya'da esaret altına alındı yazılı. Baba adı Rasi, annesinin soyadı Majramowa. Sivilhayat'ta çiftçi. Vefat haberi Urgasch Rosleff'e adres Özbekistan, Buhara, Jaolinskij Rayon, Chandarme köyüne haber verildi yazıyor.
Dzotaladdin Badalovitsj Badalov
Дзоталаддин Бадалович Бадалов
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: FSM.FOTO.C.00006: İsim levhası (Babaliev-Baranov) Tjøtta Sovyet savaş mezarlığı (2021)
Doğum: 1919 Yeri: Özbekistan
Tutuklanma: 24 Haziran 1941 Yeri: Letonya
Ölüm: 3. Ocak 1944 Yeri: Narvik, Furumoen, Nordland, Norveç
Rütbesi: Er. Esir numarası: 397. Esir kampı yeri: Esir kampı ismi: 330
Letonya'da esaret altına alındı yazılı. Baba adı Badal, annesinin soyadı Katajewa. Sivilhayat'ta çiftçi. Vefat haberi Jetarbi Badalowa'ya adres Özbekistan, Marchamanskij Rayon, Kjergan köyüne haber verildi yazıyor.
Islam Saibovitsj Saibov
Ислам Саибович Саибов
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: FSM.FOTO.C.00064: İsim levhası (Sadovoj-Savinkov)Tjøtta Sovyet savaş mezarlığı (2021)
Doğum: Şubat 1918 Yeri: Özbekistan
Tutuklanma: 01 Temmuz 1941 Yeri: Letonya
Ölüm: 21. Haziran 1942 Yeri: Narvik, Furumoen, Nordland, Norveç
Rütbesi: Er. Esir numarası: 417. Esir kampı yeri: . Esir kampı ismi: 330
Letonya'da esaret altına alındı yazılı. Peritonit hastalığından vefat etmiş. Baba adı Saib, anne adı veya soyadı Mukaram. Sivilhayat'ta çiftçi. Vefat haberi Mukaram Saibowa'ya adres Özbekistan, Walkaiskij Rayon, Kitil-Mehcnat Kolhozuna haber verildi yazıyor.
Khatam Maminovitsj Maminov
Хатам Маминович Маминов
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: FSM.FOTO.C.00043: İsim levhası (Madakov-Maravsin) Tjøtta Sovyet savaş mezarlığı (2021)
Doğum: 1919 Yeri: Özbekistan
Tutuklanma: 22 Haziran 1941 Yeri: Letonya
Ölüm: 11. Ağustos 1942 Yeri: Narvik, Furumoen, Nordland, Norveç
Rütbesi: Er. Esir numarası: 364. Esir kampı yeri: Esir kampı ismi: 330
Letonya'da esaret altına alındı yazılı. Baba adı Mamin, anne kızlık soyadı Jewsonowa. Sivilhayat'ta Öğrenci. Vefat haberi Maminoff'a Özbekistan, Buhara Rayon, Kenimech Schodibek adresine haber verildi yazıyor.
Abdulaziz Khajumovitsj Khakimov
Абдулазиз Хаюмович Хакимов
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: FSM.FOTO.C.00029: İsim levhası (Khaburets-Khlebnikov) Tjøtta Sovyet savaş mezarlığı (2021)
Doğum: 1919 Yeri: Özbekistan
Tutuklanma: 22 Haziran 1941 Yeri: Letonya
Ölüm: 17. Mart 1942 Yeri: Narvik, Furumoen, Nordland, Norveç
Rütbesi: Er. Esir numarası: 382. Esir kampı yeri:. Esir kampı ismi: 330
Letonya'da esaret altına alındı yazılı. Baba adı Chajum. Sivilhayat't Çiftçi. Vefat haberi Tursunbekowa'ya (muhtemelen annesinin soyadı) Özbekistan,Leninskij Rayon, Assaku, Stalin 383 adres haber verildi yazıyor.
Rakhman Umatovitsj Umatov
Рахман Уматович Уматов
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: FSM.FOTO.C.00080: İsim levhası (Udatsjin-Uzlov) Tjøtta Sovyet savaş mezarlığı (2021)
Doğum: 1919 Yeri: Özbekistan
Tutuklanma: 28 Haziran 1942 Yeri: Letonya
Ölüm: 20. Şubat 1942 Yeri: Narvik, Furumoen, Nordland, Norveç
Rütbesi: Er. Esir numarası: 363. Esir kampı yeri: Esir kampı ismi: 330
Letonya'da esaret altına alındı yazılı. Baba adı Umat, annesinin soyadı Buwsarajewa. Sivilhayat't Çiftçi. Vefat haberi Umatoff'a Özbekistan, Semerkand, Dschanbai köyüne haber verildi yazıyor.
Khamid Rakhimov
Хамид Рахимов
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: FSM.FOTO.C.00061: İsim levhası (Rabitsj-Rogatsjev) Tjøtta Sovyet savaş mezarlığı (2021)
Doğum: 1910 Yeri: Sjarakhan, Sovyetler birliği (Özbekistan)
Tutuklanma: 13 Temmuz 1942 Yeri:
Ölüm: 25. Aralık 1941 Yeri: Narvik, Furumoen, Nordland, Norveç
Rütbesi: Er. Esir numarası: 112353. Esir kampı yeri: Esir kampı ismi: II-B
Letonya'da esaret altına alındı yazılı. Baba adı Umat, annesinin soyadı Buwsarajewa. Sivilhayat't Çiftçi. Vefat haberi Umatoff'a Özbekistan, Semerkand, Dschanbai köyüne haber verilmiş ve ayrıca görme engelli olduğu yazıyor.
Lillehammer'de olan Jørstadmoen, Fåberg esir kampı. Nisan 1942'den mayıs 1945'e kadar ölen 954 tane esir askerler buraya gömülmüş . Çoğu Sovyet askeri, yirmi beşi Yugoslav ve biri Polonyalı. Bunlardan Türk asıllı olup, diğer ülkelerden olanlar var, ama bu yazıda sadece Özbekistanlılar hakkında yazacağımız için, şimdilik Kurmuradov ve Muhtarov ilgili bilgiler aşağıda devam etmektedir.
Fotoğraf: Falstadsenteret Arne Langås: Jørstadmoen Anıttaşı (2019)
Anıtta ''Alman savaş esiri iken ölen 954 Rus-Sovyet askeri anısına'' yazılıdır. Gömme bronz plaketle ve 3,5 metre olan granit anıtı ve çevresini peyzaj mimarı olan Karen Reistad'ın planı üzerinde durulmuş, sadece mezarlığın etrafını çevreleyen eski ahşap çitler yerine doğal taştan yeni çit yapılmıştır. Ayrıca düzenleme yapılınca eski mezarlıklardan her birinin isimleri ve numaraları sökülmüştür.
Meli Kurbanovitsj Kurmuradov
Мели Курбанович Курмурадов
Listede 448 numaralı şahıs.
Doğum: 1908 Yeri: Tsjardzjou, Sovyetler birliği (Özbekistan)
Tutuklanma: 13 Temmuz 1942 Yeri: Rostov
Ölüm: 25. Şubat 1944 Yeri: Jørstadmoen, Fåberg (Lillehammer), Oppland, Norveç
Rütbesi: Er. Esir numarası: 111579. Esir kampı yeri:. Esir kampı ismi: II-B
Rostov'da esaret altına alındı yazılı. Tüberküloz'dan vefat ettiği yazılıdır. Baba adı Kurban.
Babakul Mukhtarovitsj Mukhtarov
Бабакул Мухтарович Мухтаров
Listede 371 numaralı şahıs.
Doğum: 5. Temmuz 1912 Yeri: Taşkent, Özbekistan
Tutuklanma: 08 Ağustos 1942 Yeri:
Ölüm: 3. Eylül 1943 Yeri: Jørstadmoen, Fåberg (Lillehammer), Oppland, Norveç
Rütbesi: Er. Esir numarası: 111456. Esir kampı yeri:. Esir kampı ismi: II-B
Baba adı Muhtar, annesinin soyadı Chastan. Sivil hayatta çiftçi.
Daha ismini bildiğimiz ama yeterince kendisi ile ilgili bilgimiz olmayan ve isimleri dahi belirlenmeyen nice askerler medfun. Elimizde daha çok bilgi geldikçe aktaracağız. Daha önce bahsettiğim arkadaşım Talgat M. ZHUMAGULOV'un (Kazakistan Norveç Konsolosluğu / Bakan yardımcısı, Misyon başkan yardımcısı) sayesinde bulduğum bu mezarlıklara ve bilgilere müteşekkirim. Umarım ki, gidebilirsek oralara, ruhlarına Fatiha-i şerife ve dua okumayı, gidemesek, olduğumuz yerden okumayı bir borç bilirim.
Yazan Selami Tanatar
Norveç 16.09.23
KAYNAK SAYFALAR:
Comments